Büyükbaş hayvan alırken nelere dikkat edilmelidir? Damızlık hayvan alırken nelere dikkat edilmelidir? Kurbanlık hayvan alırken nelere dikkat edilmelidir?
İŞLETMEYE HAYVAN ALIMI
Dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan olmamak için öncelikle hastalık riskine karşı
geçmişini ve sağlık durumunu bilmediğiniz hayvanları satın almayın. Satın alacağınız
hayvanların sağlığından emin olmalısınız.
Damızlık Dişi Hayvan
Bulunulan bölgeye, amaca ve işletmede hayvanlara sağlanan barınak, bakım ve besleme,
çevreden alınabilen hizmetler, coğrafik yapı, pazar vb. şartlara göre ırk tercihi yapılmalıdır.
Bakım, beslenme ve barınak gibi altyapı şartları yeterli olarak sağlanamıyorsa, yüksek verimli
kültür ırkları yerine zor şartlarda yaşamaya daha yatkın olan kültür melezi veya yerli
hayvanlar tercih edilmelidir.
- Damızlık hayvanlar ile ilgili ırk tercihi yapılmadan önce il-ilçe gıda tarım ve
hayvancılık il müdürlüğünde görevli uzmanlardan görüş alınmalıdır.
- Hayvan ırklarının kendine özgü farklı bakım ve besleme taleplerinin getireceği ek iş
yükü nedeniyle işletmede birden fazla sığır ırkı ile çalışılması önerilmemektedir.
- Sürüye yeni hayvanların katılmasının, hiyerarşiye bağlı strese kaynağı olacağı
unutulmamalıdır.
- Verim geçmişi bilinmeyen (pedigrisiz) hayvanlar işletmeye alınmamalıdır.
- Damızlık hayvan seçiminde mümkünse tecrübeli kişilerden hizmet satın alınmalıdır.
- Gebe düve alımında tohumlama yaş aralığı 13-18 aylık olanlara öncelik verilmelidir.
Yine yoğun bakım ve besleme uygulayan (entansif) işletmelerde tohumlama yaşı 20
aylıktan büyük olan düvelerin, verime geçtiğinde çeşitli sorunlarının (güç doğum,
verim düşüklüğü, döl tutmama v.b) olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
- Satın alınacak damızlık dişi sığırların vücut kondisyon skorları 2,25-3,50 aralığında
olmalıdır.
- Gebelik süresi düşük olan hayvanlar işletmeye daha iyi adapte olacağından maksimum
7 aylık gebe hayvanlar işletmeye alınmalı, unutulmamalıdır ki anne adayının
doğuracağı buzağıyı koruyacak ağız sütünü üretebilmesi için buzağılamadan en az 5
hafta evvel işletmeye gelmesiyle mümkün olmaktadır.
- Yetiştiriciler genellikle cüsseli ineklerin diğerlerine kıyasla daha çok süt verdiğine
inanmaktadır. Bugüne kadar yapılan araştırmalarda bu kanıyı doğrulayan bulgular elde
edilememiştir. Bu nedenle, cüssesi büyük ineklerin yaşama payı yem giderlerini göz
ardı ederek, damızlık seçmek doğru değildir.
- Damızlık dişi sığırların dış görünüşünde (tip özellikleri); sağrı yüksekliği, güç, vücut
kondisyonu, göğüs genişliği, beden derinliği, sütçülük veya etçilik kondisyonu, sağrı
eğimi, sağrı genişliği, lokomosyon (yürüyüşü), ayak-bacak ve meme yapısının
arzulanan seviyede olup olmadığı aranmalıdır.
- 365 günde her inekten 1 yavru alınması hedefleri doğrultusunda süt, et veriminin yanı
sıra döl verimi yüksek hayvanlar seçilmelidir.
- İşletme ve pazar ihtiyaçları doğrultusunda sürü yapısı doğru bir şekilde planlanmalı bu
bağlamda bakım ve beslenmenin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için satın alınacak
hayvanların gebelik süreleri göz önünde bulundurulmalıdır.
- Düveler özellikle doğumdan sonra çok sık bir arada olunacak hayvanlardır. Bu
nedenle insana alışmaları için çaba harcanmalıdır.
- Doğumlarla birlikte işletmenin hayvan sayısı artacağından gebe düvelerin muhtemel
doğurma tarihleri esas alınarak, yeterli buzağı barınma alanları ile buzağılıkta
kullanılacak alet ekipmanlar tamamlanmalıdır.
Besilik Hayvan
Ülkemizde daha çok genç erkek sığırların kesimden belli bir süre önce özel olarak
beslenerek, et verimi ve kalitesinin arttırılmasına yönelik faaliyete besicilik denilmektedir.
Bütün hayvansal verimlerde olduğu gibi et verimi üzerinde de çevre (bakım ve besleme) ve
genetik faktörler etkili olmaktadır. Besicilikte karlılığın yolu iyi bakım besleme koşulları ile hayvanın genetik
kapasitesinden geçmektedir. Bu bağlamda;
- Besiye alınacak hayvanlar; ırk, yaş, cinsiyet, kastre/burma/eneme, daha önceki
yetiştirme koşulları ve beden yapısı/büyüklük yönünde mümkünse eş kategoride
olmalıdır. Besi gruplarındaki danalar arasında yaş farkı 60 günü geçmemelidir.
- Besi kabiliyeti yüksek etçi veya kombine ırklar ya da melezi hayvanlar beside tercih
edilmelidir. Irk gibi, bölgesel veya işletme bazında da besi performanslarında
farklılıklar olduğu unutulmamalıdır.
- Sütçü ırk sığırların erkeklerinin besi performansları (yemden yararlanma, günlük canlı
ağırlık artışı, karkas randımanı ve et/kemik oranları) etçi ırk sığırların erkeklerine göre
dezavantajlı görünmektedir. Etçi ırkların erkeklerine göre % 10-15 daha fazla besleme
giderlerine sahip olan sütçü ırkların besilik materyal olarak daha ucuza satın
alınabilme avantajı göz önünde bulundurulduğunda besisi kazançlı olabilir.
- Besiye alınacak hayvanlar genç olmalıdır. Genç yaşta tüketilen yeme karşılık
kazanılan canlı ağırlık artışı yüksek iken (yemden yararlanma), hayvanın yaşı
ilerledikçe durum tersine dönmektedir.
- Besiye alınacak hayvanlarda Vücut Kondisyon Skoru (VKS) 2-4 olanlar tercih edilmeli,
çok zayıf (VKS 1-1,5) veya çok yağlılık (VKS 4,5-5) kazancı sınırlamaktadır.
- Yetersiz bakım ve beslemeye maruz kalmış veya sindirim, solunum sistemi gibi
rahatsızlıklar geçirmiş buzağılar kavruk (iskelet yapısı gelişmemiş) kalacaktır. Bu
tipteki hayvanların besi performansları genellikle kötü olacaktır. Besiye alınacak
hayvanlarda gelişme geriliği görülmemeli, iskelet sistemi, yaşı ve cinsiyeti genetik
kapasitesi ile uyumlu olmalıdır.
- Hayvanlar besiye alınırken, kesime gönderileceği tarihte öngörülen kırmızı et fiyatları,
besi dönemindeki sıcaklıklar ve salgın hastalık riski gibi faktörler göz önünde
bulundurulmalıdır.
- İşletmeye hayvanlar alınır alınmaz boynuz köreltme gibi ağır strese neden olan
uygulamalardan kaçınılmalıdır.
- Biyogüvenlik tedbirleri (temizlik, karantina, aşılama, paraziter mücadele gibi) eksiksiz
uygulanmalıdır.
- İşletmeye sonradan alınacak hayvanlar, en az 10 gün süreyle ayrı bir yerde karantinada
tutulmalı ve sağlıklı oldukları anlaşılanlar, mevcut sürüye katılmalıdır. İşletmedeki
17
hayvanlara, birçok bulaşıcı hastalığın sürüye sonradan katılan hayvanlardan geçtiği
unutulmamalıdır.
- Barınaklarda, hayvanların stres yaşamalarını önleyen serbest veya açık sistemli model
tercih edilmelidir. Kar, yağmur, rüzgar, çamur, nem (%80-90) ve sıcaklık faktörleri
şiddetleri ile orantılı olarak yemden yararlanmayı ve canlı ağırlık artışını olumsuz
etkilemektedir.
- Besi girdi maliyetleri; besilik materyal temini, yem giderleri ve diğer giderler olmak
üzere temelde üç ana kalemden oluşmaktadır. Bu kalemlerin maliyet üzerindeki etki
oranları, piyasa koşullarına bağlı olarak değişmekle birlikte ülkemizde temel kabul
olarak; besilik materyal için % 58, yem giderleri için % 30 ve diğer giderler (işçilik,
elektrik, veterinerlik, vs.) için de % 12 dir.
Nakil ve Nakil Sonrası Bakım-Besleme
Hayvanlar alışık oldukları çevrelerini, sosyal gruplarını bırakmak ve alışık olmadıkları bir hayvan grubu içine ya da araç ortamına girmek zorunda kaldıklarında strese girmektedir. Bu
nedenle nakil edilecek hayvanlarda travmaları minimize etmek için;
- Hayvan satın alan bir işletme; hayvanların temel ihtiyaçlarını gözeterek, uygun araçla
naklini sağlama yönünde tedbir almalıdır.
- Nakil sırasında hayvan başına ayrılacak alan “yükleme yoğunluğu” olarak ifade
edilmektedir. Yükleme yoğunluğuna tür, yaş, canlı ağırlık, cinsiyet, nakil süresi, çevre
sıcaklığı, boynuz varlığı gibi faktörler etki etmektedir. Yükleme yoğunluğunun
ölçülmesinde hayvan başına ayrılan alandan ziyade belli bir canlı ağırlığa ayrılan
alanın tercih edilmesi daha doğrudur. Araç içinde hayvan yoğunluğunun artmasına
bağlı olarak hayvanlarda düşme, yaralanma, yavru atmalarda önemli oranda artış
olacağı yükleme esnasında göz önünde bulundurulmalıdır.
- Türü (koyun, sığır gibi) ve cinsiyeti (erkek, dişi) farklı hayvanlar ayrı nakledilmeli
veya aynı nakil araçlarında farklı bölmelerde taşınmalıdır.
- Hayvanlar nakil araçları içinde baş, boyun, bacak ya da vücudunun herhangi bir
yerinden bağlanmamalıdır.
- Hayvan nakil aracın taban döşemeleri üzerine en az 2 cm. kalınlığında yataklık, sap,
saman, talaş v.b atılmalıdır.
- Yükleme sırasında hayvanları yönlendirmek ya da hareket ettirmek için sopa ya da
elektrikli övendire kullanılmamalıdır. Elektrikli övendire yerine, ince esnek bir
çubuğun ucuna bağlanmış küçük naylon bir parça veya küçük bir kumaş yardımıyla
hayvanlar hareket ettirilmelidir.
- Hayvanların nakliye aracına yüklenmesinde ve indirilmesinde mutlaka uygun
rampalardan yararlanılmalıdır. Rampalar; zemini kaymayı, kenarları ise hayvanın
rampadan çıkmasını engelleyecek yükseklikte olmalıdır.
- Hayvanlar aşağı doğru inmek yerine yukarı doğru çıkmayı tercih ederler. Bu nedenle
indirmede kullanılacak rampanın meyil yönü yukarı yönde, 20-25° açıyla olmalıdır.
- Yolculuğu tamamlayan hayvanlar mümkünse barındırılacak ahırlara veya ahırlarının
çok yakınına ürkütülmeden indirilmelidir.
- Hayvanlar gelmeden önce indirilecekleri alandaki yemliklere kaliteli kaba yem (kuru
ot, kuru hasıl, kuru yonca, kuru fiğ vb.) konulmalıdır.
- İndirilen hayvanlara; indirildikleri alanı tanıma fırsatı verilmeli bu amaçla 1-2 saat
boyunca hayvanların yanına girilmemeli ve her türlü müdahaleden kaçınılmalıdır.
- İndirilen hayvanlar, 1-2 saat dinlendirildikten sonra kontrolü su verilmelidir.
- Besilik erkek sığırlarda, aralarındaki sosyal yapıyı güçlendirerek stresi minimize
etmek için serbest dolaşımlı barınaklar 7-10 başlık bölmeler şeklinde düzenlenmeli ve
kesime sevk edilene kadar da zorunlu olmadıkça aynı grup içinde tutulmalıdır.
- Serbest padok sisteminde, 10 günlük karantinadan sonra kavgaya bağlı yaralanmaları
minimize etmek için özelikle yerli ve melezi ırklarda köreltme işlemi yapılmamış ise
boynuzlar kesilmeli (18 aylık yaştan büyüklerde ve sıcak mevsimlerde
önerilmemektedir) ve hayvanlar canlı ağırlık, yaş ve ırka göre gruplandırılmalıdır.
- Küçük kapasiteli besicilik işletmelerinde, hayvanlar arasındaki kavga ve yaralanmayı
önlemek için bağlı sistemin tercih edilmesinde yarar vardır.
- Özellikle bağlı duraklı ahırlarda hayvanların ahıra alıştırılması, zaman aldığından
hayvanları bağlamak için aceleci davranılmamalıdır. Önce yemliklere kesif yem
dökülmeli, bunu yemek için gelen hayvanlara yaklaşılarak bağlamaya çalışılmalıdır.
- İlk kez bağlanan hayvanlar, 4-5 gün boyunca sık aralıklarla izlenmelidir.
- Hayvanlar geldikleri işletmede, nakliye ve yeni ortamdan dolayı strese girmekte
oluşan strese bağlı direnç sistemlerinin zayıfladığı akıldan çıkarılmamalıdır.
- Nakliye sonrası şekillenebilen öksürüğe karşı barınak içi havalandırma kapatılmamalı,
içeride hava cereyanı oluşturmadan sürekli temiz hava sağlanmalıdır.
- Satın alınan hayvanların indirileceği işletmede sığır bulunuyorsa, getirilen hayvanlar,
ayrı bir ahırda karantinaya alınarak sağlık statüsü eşitlenene kadar bir araya
konulmamalıdır. Karantina süresince araç ve gereçler ortak kullanılmamalıdır.
İlk 3 hafta boyunca işletmeye yeni alınan büyükbaş hayvanların temel ihtiyaçları;
- Kaliteli kuru ot (tercihen çayır otu),
- Temiz içme suyu,
- Hafif eksersizle birlikte güvenli rahat bir dinlenme ortamı (bol saplı yataklık)
- Bakıcı ve ortama alışması için özenli çaba (nazik, gürültüsüz ortam)
- Tımara (günde bir kez fırçayla deriye yapılan masaj derinin nefes almasını
sağlar ve hayvanın metabolizmasını güçlendirir).
- İlk günlerde taze/yaş ot ve sılajlar mümkünse verilmemeli veya çok ufak
porsiyonlarda verilmelidir. Günde verilecek konsantre yem (fabrika yemi, kırılmış
veya ezilmiş mısır, buğday, arpa vb) miktarı maksimum 0,5 kg olmalıdır.
- Ancak 10. Günden sonra taze ot, sılaj ve konsantre yem miktarı yavaş, yavaş
artırılarak hayvanın işletme rasyon programına uyumu sağlanmalıdır.
- Yem yeme, içme suyu tüketme ve dışkının kompozisyonu düzenli olarak gözlenmeli,
Sorunlar vakit geçirilmeden sorumlu veteriner hekime bildirilmelidir.
